ولایت پیامبر و ائمه اطهار در تشهد نماز

در رکعت دوم و هم در رکعت آخر همه نمازها، پس از سر برداشتن از دو سجده، نمازگزار همچنان که نشسته است سه جمله که هر یک بازگو کننده حقایقى از دین است، بر زبان مى راند.این عمل را که با آن گفتارها همراه است «تشهد»مى نامند.

در جمله اول، گواهى مى دهد به یگانگى خداوندگار جهان: اشهد ان لا اله الا الله-گواهى مى دهم که معبودى جز الله نیست. و سپس این حقیقت را بدین گونه تاکید مى کند. وحده-فقط او (خداوندگار جهانیان است) و آنگاه آن را به زبانى دیگر تکرار مى نماید. لا شریک له-او را شریکى در الوهیت نیست.

هر آنکس و هر آن چیزى که بشر را به زیر یوغ عبودیت خود کشیده و او را فرمانبر خود ساخته باشد«اله »اوست.هوسها و تمایلات حیوانى، شهوات و آزمندیهاى بشرى، نظامات وقراردادهاى اجتماعى، پدیدآورندگان و سردمداران آنها هر یک به نوعى انسان را به خدمت مى گیرند و هر یک به شکلى بر او الوهیت مى کنند. ⁽¹⁾

لا اله الا الله نفى همه این فرمانرواییهاست.و تشهد، گواهى دادن نمازگزار ست بر این نفى.یعنى نمازگزار مى پذیرد و به گردن مى گیرد که تنها خداى یگانه است که بر او حق فرمانروایى و الوهیت دارد و آن همه حق هیچ تحکمى را بر او ندارند.

همین که کسى این را پذیرفت، خود او نیز حق نخواهد داشت که هیچ موجود دیگرى (انسانى یا حیوانى یا فرشته اى و جمادى یا هواها و شهوات نفس خود) را به الوهیت بپذیرد و تن به طاعت و عبودیت او دهد.این سخن بدان معنى نیست که موحد تن به هیچ تعهد اجتماعى نمى دهد و هیچ قانون یا حاکمى را نمى پذیرد.چه، بسى روشن است که زندگى اجتماعى بنابر ماهیت خود ناگزیر از تعهدها و فرمانبریهاست.بل بدین معنى است که هیچ تحکمى و هیچ نظامى را که از فرمان خدا نشات نگرفته باشد نمى پذیرد و تحمل نمى کند.

در زندگى فردى و اجتماعى خود گوش به فرمان خداست و اى بسا که بنا به فرمان خدا و به مقتضاى شکلى که خدا براى اداره زندگى انسانها تعیین کرده، لازم باشد که از کسانى اطاعت کند و به تعهداتى پایبند باشد.پس فرمانبرى و تعهد، بنابر خصلت ذاتى زندگى جمعى، از زندگى انسان موحد نیز تفکیک ناپذیر است، منتها این فرمانبرى، فرمانبرى از هوسهاى نفس سرکش خود یا از خود کامگیها و خودخواهیهاى آدمیانى چون خود او نیست، فرمانبرى از اراده و فرمان خداى بصیر و حکیم است.زیرا اوست که مقررات لازم الاجرا و زمامداران واجب الاطاعه را معین مى کند و آنان نیز فقط در چهار چوب فرمان او بر بندگان او فرمان مى رانند. ⁽²⁾

این دستور قرآنى ناظر به همین حقیقت است:

اطیعوا لله و اطیعوا الرسول و اولى الامر منکم ⁽³⁾ از خدا و پیامبر و کسانى که در میان شما (به گزینش و تعیین خدایى) صاحبان فرمان اند، فرمان برید. و  شاید به ملاحظه همین حقیقت و به دنبال آن است که درجمله دوم تشهد، نمازگزار چنین مى گوید: و  اشهد ان محمدا عبده و رسوله-و شهادت مى دهم که محمد بنده و پیام آور اوست.

پذیرش محمد (ص) به عنوان پیام آور خدا، در معنا پذیرش نمایندگى و خلافت الهى اوست. یعنى راه خدا در راه محمد جستن و فرمان او را از بنده برگزیده او گرفتن. بسیارند خداپرستانى که در شناخت راه خداپسند به خطا رفته اند.معرفى و پذیرش محمد صلى الله علیه و آله به عنوان پیامبر خدا مشخص کننده و جهت دهنده تلاش و حرکتى است که انسان خداپرست باید در زندگى از خود بروز دهد تا خداپرستى او ادعایى راست باشد.

در این جمله با تکیه بر روى عبودیت محمد، صلى الله علیه و آله، و پیشتر آوردن کلمه «عبده »از کلمه «رسوله »گویا خواسته اند مهمترین ارزش اسلامى را معرفى کنند و به راستى چنین است.همه فضیلتهاى انسانى خلاصه مى شود در بنده واقعى و مخلص خدا بودن و آن کس که در این میدان از همه پیشتر است در کفه انسانیت از همه سنگینتر است.

براى کسى که به مفهوم بندگى خدا آشنا باشد این سخن بى نیاز از استدلال است.اگر بندگى خدا به معناى خضوع در برابر حکمت و بصیرت و رحمت و نیکویى و زیبایى بى پایان و ملازم با آزادى از بندگى نفس و بردگى غیر است، کدام ارزش برتر از آن مى توان یافت؟مگر نه اینکه همه بدیها و پستیها و شقاوتها و رذالتها و نامردمیها و همه سیاهیها و تاریکیها از بردگى انسان در برابر سرکشى هاى نفس یا سرکشى و طغیان انسانهاى مدعى زاییده مى شود؟و مگر نه اینکه بندگى خدا ریشه هر بندگى دیگر را مى سوزاند و نابود مى سازد؟

نکته ظریف و دقیقى که در این دو جمله اول تشهد هست، این است که:یادآورى توحید و نبوت ضمن یک گواهى از سوى نمازگزار انجام مى شود و او به یگانگى خدا و عبودیت و رسالت محمد صلى الله علیه و آله، «شهادت »مى دهد.این شهادت دادن در قیقت به معناى قبول همه تعهداتى است که بر پذیرش این دو عقیده مترتب است.گویا نمازگزار با این گواهى مى خواهد بگوید که من همه تکالیفى را که از این دو عقیده (توحید و نبوت) مى زاید ، به گردن مى گیرم.دانستن خشک و خالى، دانستنى که تعهدى به دنبال نداشته باشد، باورى که عملى به بار نیاورد، از نظر اسلام داراى ارزش نیست.گواهى دادن به یک حقیقت، به منزله ایستادن بر سر آن و قبول همه تعهدها و عملهایى است که دانستن آن حقیقت به بار مى آورد.قبول و پذیرشى که از اعتقادى خالص و ایمانى فعال و مثبت و زاینده پدید مى آید.پس تشهد نماز، در حقیقت، تجدید بیعتى است که نمازگزار با خدا و رسول او مى کند.

جمله سوم تشهد یک درخواست و دعاست. اللهم صل على محمد و آل محمد-بار خدایا، درود و رحمت فرست بر محمد و خاندان محمد. محمد و خاندان پاک او (صلوات الله علیهم) نمودارهاى کامل و تمام عیار این مکتب اند.نمازگزار به زبان دعا، این نمودارها را در یاد خود زنده مى کند و با درود بر آنان پیوند روحى خود را با ایشان استوار مى سازد.

پیروان هر مکتبى اگر نمودارهاى عینى آن مکتب را در برابر خود نبینند قویا ممکن است راه را عوضى بپیمایند و گمراه شوند.همین ارائه دادن نمودارهاى عینى است که پایدارى مکتبهاى انبیا را در مسیر زمان تامین کرده است.تاریخ اندیشمندان بسیارى را به یاد دارد که براى تامین زندگى والا و سعادتمندانه انسان طرحها و نقشه ها پدید آورده، مدینه هاى فاضله ترسیم کرده، و کتابها و نوشته ها از خود به جا نهاده اند.ولى پیامبران بى آنکه به بحث و جدالهاى فیلسوف مابانه بپردازند، طرح خود را در عمل نشان دادند، از خود و از نخستین گرویدگان به خود، انسانهاى طراز نوین ساختند و بر دوش آنان پایه هاى نظام مطلوب خود را استوار کردند.و چنین بود که مکتب پیامبران زنده ماند و از طرح نقشه آن اندیشمندان و فیلسوفان جز نقشى بر صفحه کتاب باقى نماند.

نمازگزار براى محمد و آل محمد که زبده ترین نمودارها و تبلورهاى این مکتب اند، صمیمانه دعا مى کند.بر آنان که یک عمر به شکل این مکتب زندگى کرده و انسان طراز اسلام را به تاریخ نشان داده اند، درود مى فرستد و از خدا براى آنان درخواست درود و رحمت مى کند و پیوند روحى خود را با آنان که مى تواند همچون جاذبه اى نیرومند او را به راه خود و به هدفى که در تکاپوى آن بوده اند بکشاند مستحکمتر و عمیقتر مى سازد.

صلوات بر محمد و آل محمد، مجسم کننده چهره افراد زبده و دستچین اسلام است و با مجسم کردن و در منظر آوردن این چهره ها مسلمان مى تواند همیشه راهى را که باید بپیماید بشناسد و آماده حرکت در آن شود.

---

1.توجه شود به آیاتى از قبیل:افرایت من اتخذ الهه هویه...سوره جاثیه، آیه 23 و...ما امروا الا لیعبدوا الها واحدا...، پس از این جمله:اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله سوره توبه، آیه 31 و قال فرعون یا ایها الملاما علمت لکم من اله غیرى...سوره قصص، آیه 38 و روایاتى از قبیل:الهتهم بطونهم.

2.دقت در آیات و روایاتى از قبیل:

من یطع الرسول فقد اطاع الله.سوره نساء، آیه 80

انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکوة و هم راکعون.سوره مائده، آیه 55

انظروا الى من کان منکم قد روى حدیثنا و نظر...

العلماء امناء الله فى خلقه...

مى تواند نمایشگر حدود تقریبى این حقیقت باشد.

3.سوره نساء، آیه 59.

 

 

 

 

 

 برگرفته از کتاب:از ژرفای نماز نوشته امام خامنه ای (مدظله)