کیفیت نماز شب و آثار و برکات آن
دستور به قیام برای نماز شب در مورد پیامبر در چند جای قرآن آمده است. از جمله در سوره ی مزمل خداوند به پیامبر می فرماید: شب را ـ جز کمی ـ به پا خیز[1]، گر چه مخاطب در آیات مذکور پیامبر اکرم (ص) است ولی ذیل سوره نشان می دهد که مؤمنان نیز در این برنامه با شخص پیامبر(ص) همگام بودند حال این قیام شب در اوایل دعوت پیامبر (ص) بر همگان واجب بوده است یا نه؟ «بعضی از مفسران معتقدند این امر در ابتدا بر همگان واجب بوده بعداً آیه ی آخر همین سوره این حکم را نسخ کرده و این در فاصله ای حدود یک سال بوده است. ولی همان گونه که مرحوم طبرسی می فرماید: در ظاهر آیات این سوره چیزی که دلیل بر نسخ باشد، به چشم نمی خورد و بهتر است که گفته شود این قیام عبادت مستحب و سنت مؤکد بوده و هرگز جنبه ی وجوب نداشته جز در مورد شخص پیامبر اکرم (ص)[2]».
آیه ی دیگری که بر وجوب نماز شب برای پیامبر اکرم (ص) دلالت می کند آیه 79 از سوره إسرا است. خداوند در این آیه می فرماید: «قسمتی از شب را تهجد کرده و نافله بخوان امید است که پروردگارت تو را به مقام بسندیده ای برساند.»[3]
[1] مزمل، 1و2. یَأَیهَُّا الْمُزَّمِّلُ*قُمِ الَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا
[2]تفسیر نسیم حیات، تفسیر جزء، 3، 29، ص 153؛ تفسیر کشاف، ج 2 و 1 ص 644.
[3]إسرا، 79،وَ مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسىَ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا محَّْمُودًا
نماز شب در روایات
1. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در وصایای خود به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:
«تو را به اموری سفارش می کنم، همه را حفظ کن؛ سپس فرمود: خداوندا! او را بر انجام این وظایف یاری فرما؛ تا آنجا که فرمود: بر تو باد به نماز شب! بر تو باد به نماز شب! بر تو باد به نماز شب!».(8)
2. حضرت علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که او را امر به
نماز «وَتر» کردند و او نیز شدیدا مراقب نماز وَتر بودند و نمی گذاشتند که ترک شود.(2)
3. امام صادق علیه السلام به پدر سلیمان دیلمی فرمودند:
«ای سلیمان! نماز شب را ترک نکن، زیرا مغبون کسی است که از نماز شب خواندن محروم باشد».(3)
4. در توقیعی از ناحیه امام حسن عسکری علیه السلام برای ابن بابویه صادر شده که در آن آمده است:
«و عَلَیک بصلاة اللّیل... فَاِنَّ مَن استَخَفَّ بِصَلاة اللّیل فَلَیسَ مِنّا»؛ تو را به نماز شب سفارش می کنم؛ زیرا هر کسی نماز شب را سبک بشمارد از ما نیست.(4)
5. امام رضا علیه السلام در پاسخ به پرسش از تسبیح در آیه «وَسَبِّحْهُ لَیلاً طَوِیلاً»(23) فرمودند:
«منظور نماز شب است».(5)
6- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
«افْضَلُ الصَّلاةِ بَعْدَ الصَّلاةِ الْمَکتوبَةِ الصَّلاةُ فی جَوْفِ اللَّیل».
برترین نماز بعد از نماز واجب، نماز شب است.(6)
1 . وسائل الشیعه، ج 6،
139.2 . بحار، ج 84،
157.3 . ثواب الاعمال،
38.4 . ناحیه مقدسه امام حسن عسکری
5. میزان الحکمه،
10749.6 . کنز العمال، ج 7، ح 21397.
طریقه خواندن نماز شب
نماز شب از نمازهای مستحب می باشد. این نماز از یازده رکعت تشکیل شده است که به ترتیب زیر به سه بخش تقسیم شده و خوانده می شود:
1. هشت رکعت نماز که به صورت چهار نماز دو رکعتی - مانند نماز صبح - می باشد و نافله شب خوانده می شود. و به دلخواه
می تواند به جای «قل هواللّه » یکی از سوره های کوتاه را خواند که ثوابش بیشتر است.
2. بعد، دو رکعتِ آن به نیت نماز شفع خوانده می شود. به این صورت که در رکعت اول بعد از «حَمد» به جای قل هو اللّه ، سوره قل اَعوذ برب الناس و در رکعت دوم بعد از حمد سوره قل اعوذ برب الفلق خوانده شود و بعد قنوت، رکوع، دو سجده و در پایان سلام و نماز تمام می شود.
3. نماز یک رکعتی که نامش نافله وتر است. می توان بعد از سوره حَمد، یک مرتبه سوره توحید خوانده و یا این که سه مرتبه سوره توحید و یک مرتبه سوره ناس و یک مرتبه سوره فلق خوانده شود.
هرچه قدر قنوت نافله وتر طولانی تر خوانده شود، بهتر است. به هنگام قنوت، ابتدا هفت مرتبه خوانده شود: «هذا مقامُ العائِذِ بِک مِنَ النّار». و بعد، هفتاد مرتبه گفته شود: «استغفر اللّه ربی و اتوبُ الیه» و توصیه شده که برای چهل نفر از مؤمنین دعا و استغفار شود. نحوه دعا به این شکل است: «اللهم اغْفِر لِفلان...» به جای «فلان» نام مؤمن مورد نظر برده شود و یا به صورت فارسی گفته شود. مثلاً بگوید: «خداوندا بیامُرز پدرم را...» و سپس سیصد مرتبه بگوید: «العفو».
مستحب است برای شمارش تعداد ذکرها از دست راست استفاده شود. و دست چپ خود را به حالت قنوت بالا ببرد.
در پایان قنوت بگوید: «رَبِّ اغْفِر لی و ارْحَمنی و تُب عَلَی اِنَّک اَنْتَ التَّواب الغفور الرَّحیم» و سپس به رکوع رفته و دو سجده و بعد سلام دهد و نماز را تمام کند. در پایان نماز نیز تسبیحات اربعه خوانده شود.
آثار و برکات نماز شب
اخلاق خوش با نماز شب
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«صلاة اللیل تحسن الخلق»؛ نماز شب انسان را خوش اخلاق می کند.(ثواب الاعمال، ص 70.)
طولانی شدن عمر با نماز شب
امام رضا علیه السلام می فرماید:
«بر شما باد به نماز شب، هیچ بنده ای نیست که آخر شب بیدار شود و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخواند و در قنوت آن هفتاد بار استغفار کند، مگر اینکه خداوند او را از عذاب قبر و آتش پناه داده و عمر او را طولانی کرده و به زندگی او گشایش می دهد».(بحارالانوار، ج 87، ص 161.)
نورانیت و زیبایی چهره با نماز شب
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
«من کثرة صلاته باالیل حسن وجهه بالنّهار»؛(234 .نهج الفصاحه، ) هر که نماز شب زیاد بخواند هنگام روز زیبا و خوش سیما گردد.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«صلاة اللّیل تُبیض الوجه»؛(70. . میزان الحکمه، ) نماز شب روی را سفید می گرداند.
افزایش رزق و روزی با نماز شب
امام صادق علیه السلام می فرماید:
«صلوة اللّیل تجلب الرزق»؛(میزان الحکمه، حدیث 10763.) نماز شب روزی را جلب و گسترش می دهد.
رفع مشکلات و گرفتاریها با نماز شب
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
«ای مردم! هیچ کس از شما نیست، مگر اینکه مشکلات و گرفتاریها همچون کمربندی او را محاصره کرده است. پس زمانی که دو سوم از شب گذشته و یک سوم باقی ماند، مَلَکی بر او وارد می شود و به او می گوید: برخیز و ذکر خدا بگو که صبح نزدیک است. پس چنانچه او حرکت کند و ذکر خدا را بگوید، یک گره از گرفتاریهایش گشوده می شود و اگر او بلند شود و وضو بگیرد و داخل نماز شود، همه مشکلات و گرفتاریهای او برطرف می شود. پس صبح می کند، در حالی که همچون مردمک چشم (روشن و پاکیزه) گردیده است».(بحار، ج 82، ص 223)
محبّت و دوست داری همسر با نماز شب
زنی به خدمت حضرت صادق علیه السلام آمد و عرض کرد: ای پسر پیغمبر! شوهرم مرا دوست نمی دارد. چه کنم؟
حضرت فرمود؛ «عَلَیک بصلوة اللّیل» بر تو باد نماز شب (یعنی برو نماز شب بخوان).
پس از چندی، زن به خدمت حضرت رسید و تشکر کرد و گفت: شوهرم از آن وقت هیچ کس را به اندازه من دوست نمی دارد.
پس آن حضرت فرمود: خدا رحمت کند زنی را که سحر برخیزد و شوهرش را بیدار کند. و همچنین مردی که برخیزد و زنش را بیدار کند و نماز شب بخوانند.(قیامت و قرآن، ص 157.)
