دیدگاه امام خامنه ای مدظله العالی درباره حضور قلب در نماز

همه‌ى شما جوانان عزیز را توصیه میکنم به اینکه ارتباطتان را با خداى متعال تقویت کنید؛ هرچه میتوانید. برنامه‌هایى هم که براى شما تنظیم میکنند، باید در تقویت همین جهت باشد. دلهاى شما جوانها، پاک است؛ هرچه این دلهاى پاک و نورانى با خداى متعال آشناتر باشد - با خدا حرف بزنید، از خدا بخواهید، به خدا پناه ببرید، با خداى متعال درد دل کنید، هرچه این حالت را بیشتر توانستید در خودتان به‌وجود بیاورید - بدانید توفیقات شما در آینده بیشتر خواهد بود. در همین آیه‌ى شریفه: اَلَّذینَ یُؤمِنونَ بِالغَیبِ وَ یُقیمونَ الصَّلوةَ وَ مِمّا رَزَقنهُم یُنفِقون، (۱) قبل از این انفاق، اقامه‌ى نماز است و نماز، مظهر ارتباط و اتّصال با خدا است.

حضور قلب، روح نماز

هر چیزى جسمى دارد و روحى.
روح نماز، «حضور قلب» است و نماز بى توجّه و حضور قلب، تنها یک سرى الفاظ و حرکاتى است که انجام مى‏گیرد.
حضور قلب آنست که انسان در نماز، توجه قلبى به خدا داشته باشد و از یاد او غافل نشود و هر لحظه و در تمام جملات و حرکات نماز، بداند چه مى‏گوید، چه مى‏خواهد، معنى حرکات و افعالش چیست، رو به چه کسى ایستاده، قبله‏اش کجاست، چرا نماز مى‏خواند و در برابر چه خداى عظیمى به نیایش و پرستش و حمد و ثنا و ذکر و دعا ایستاده است.
اگر ذهن انسان به مسائل دیگر مشغول باشد،

مراد از قلب در مسئله «حضور قلب»

لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا؛⁽¹⁾

برای آنان قلب‌هایی است که با آن نمی‌اندیشند و برای آنها چشم‌هایی است که با آن نمی‌بییند.

این مطلب برای نمازگزاران و اهل سیر و سلوک و عبادت روشن است که رسیدن به حقایق نماز و حقیقت هر عبادتی، جز از راه شریعت و از راه ظواهر امکان‌پذیر نیست. یعنی ما در صورتی می‌توانیم به حقیقت نماز راه پیدا کرده و فی الجمله اطلاعی بر آن پیدا کنیم که ظاهر نماز، احکام، شرایط و آداب ظاهری نماز را رعایت کنیم و إلاّ بدون تحقق این ظاهر رسیدن به آن باطن امکان ندارد، باید برای رسیدن به باطن، شرایط ظاهر را کاملاً رعایت کنیم. امام رضوان الله تعالی علیه در تعلیقة خود بر شرح فصوص فرموده‌اند: «طریقت و حقیقت، جز از راه شریعت حاصل نمی‌شود زیرا ظاهر راه باطن است و کسی که ببیند با انجام تکلیف‌های الهی باطن برای او حاصل نشده بداند که ظاهر را درست انجام نداده است».

سه نکته از امام خمینی درباره حضور قلب در نماز

الف) اگر قلب در وقت عبادت غافل و ساهى باشد، عبادت او حقیقت پیدا نکند و شبهه لهو و بازى است و البته چنین عبادتى را در نفس به هیچ وجه تأثیرى نیست و عبادت از صورت و ظاهر به باطن و ملکوت، بالا نرود؛ چنان چه به این معنا در اخبار اشاره شده و قواى نفس با چنین عبادتى تسلیم نفس نشوند و... قواى ظاهره و باطنه، تسلیم اراده الله نگردد... از این جهت است که مى‏بیند در ما پس از چهل، پنجاه سال عبادت اثرى حاصل نشده، بلکه روز به روز بر ظلمت قلب و تعصى قوا افزوده مى‏شود...

مقصود حقیقت نماز است!

دیدگاه‏ میرزا جواد ملکى تبریزى درباره حضور قلب و حقیقت

مقصود از نماز، حقیقت نماز است نه صورت تنهاى آن. در زمینه شناخت این حقیقت، آیات و اخبار زیادى رسیده است... ذات اقدس حق مى‏فرماید: «اقم الصلاة لذکرى»(1) در این آیه کلمه «اقامه» یعنى به پاداشتن [به کار برده شده که‏] با حقیقت نماز مناسبت دارد نه با صورت ظاهر آن، و قید «لذکرى» ؛ یعنى براى من نیز در این مطلب صراحت دارد.